گردشگري و جهانگردي امروزه به عنوان صنعتي قدرتمند و جذاب در جهان از جايگاه ويژه اي برخوردار است و سـود حاصله از آن در بـــرخي از كشورها به عنوان پايه ي ارزي و توليد ناخالص ملي محسوب مي شود.
صنعت گردشگري علاوه بر ايجاد سلامت جسم و جان مردم مي تواند در ارتقاي فرهنگ اوقات فراغت، كاهش پديده هاي ناهنجار اجتماعي و فرهنگي، تحكيم تفاهم ملي، منطقه اي و جهاني،گسترش اشتغال، توزيع درآمد، سرعت گردش پول و سرمايه، ارزآوري و گسترش صادرات و توليد صنايع منطقه اي، معرفي خصوصيات اقليمي-جغرافيايي و انتقال فرهنگ و هنر بومي، نقش مهمي را ايفا نمايد.گردشگران خارجي را مي توان با توجه به حضورشان در مناطق ديگر به سه دسته تقسيم نمود. گروهي كه به عنوان توريستهاي تجاري سفر مي نمايند كه عمدتاً در مناطق ساحلي و مرزي تردد نموده و با آوردن كالا و يا خروج كالا از منطقه، سدشكن قيمتها در شهرهاي بزرگ محسوب مي شوند و عدم تثبيت قيمتها و قاچاق كالا، شرايط جلب گردشگر را فراهم مي نمايد.
عده اي از گردشگران با توجه به نوع تخصص خود و احساس نياز به بازديد از اماكني خاص سفر نموده كه گردشگراني حرفه اي محسوب مي شوند. اين گروه به نقاط مختلف جهان سفر نموده و با صرف كمترين زمان و هزينه، نياز خود را برآورده مي نمايند.
ارزآورترين گروه گردشگري متعلق به توريست هاي غيرحرفه اي ست كه تنها براساس تبليغات و معرفي تـورهاي گردشگري در نقاط ويژه از نظر هنري، تاريخي و يا طبيعي استقـرار يافته و از امكانات موجود بهره برداري مي نمايند.
گردشگران داخلي هم بر اساس آشنايي از منطقه و يا تبليغات مختلف، از امكانات و مواهب طبيعي- تاريخي و ديني سرزمين خود استفاده مي نمايند.
توريسم در گسترش و تنوع نگاه گردشگران موجد شاخه ي جديد در جها ن گرديد كه با نام اكوتوريسم، شاخه ي عظيمي را در جلب و جذب گردشگران بوجود آورد. استفاده از طبيعت، زيستگاهها و مناطق طبيعي نيازمند ايجاد شرايطي ست كه رفتار با طبيعت و صدمات احتمالي ناشي از اين حضور را ناگزير مي كند.
امروزه اكوتوريست ها بايد رفتارشان با طبيعت، سالم و بدون زيان باشد. جامعه ي بين المللي اكوتوريسم، اين پديده را، - سفر مسئولانه به مناطق طبيعي كه محيط زيست را حفاظت و ارتقاي وضع زندگي و معيشت مردم محلي را حمايت مي كند- تعريف نموده است.
برنامه محيط زيست سازمان ملل متحـد (undp) سه عامل اساسي را در يك پروژه اكــوتوريستي تعريف مي كند.
1- پروژه اكوتوريستي حافظ تنوع زيستي باشد.
2- در راستاي مفهوم استفاده پايدار از مابع، حركت كند.
3- عوايد حاصله را با جوامع محلي تقسيم نموده و آنها را در سود خود شريك سازد.
كشور ايران با توجه به وجود تنوع فراوان زيست محيطي و اماكن تاريخي- باستاني در مقايسه با ديگر كشورهاي جهان، براي رسيدن به شـــــرايط استفاده ي بهينه از مواهب موجود و جــذب گردشگري و بهره برداري اقتصادي، فاصله ي زيادي دارد.
استان مازندران به خاطر شرايط ويژه ي منطقه اي و برخورداري از مواهب طبيعي و تاريخي داراي پتانسيل بالقوه اي ست كه بايد به فعاليت مطلوبتري برسد. حضور درياچه اي عظيم و نادر در جهان كه به خاطر وسعتش دريا ناميده مي شود و كوههاي سربه فلك كشيده اي كه از عظمت كوه دماوند بهره جسته و چون بال سيمرغي سبزفام، دشت مازندران را در آغوش كشيده است و آثار تاريخي فراواني كه هر يك مي تواند هزاران گردشگر را به خود بخواند، از پتانسيل هاي بـرجسته اي ست كه قدم به قدم در اين سرزمين يافت مي شود. استاني كه در بسياري از فصـول، اختلاف دمــاي مناطق آن نزديك به پنجاه درجــــه سانيگراد مي رسد و مـي توان چهار فصل سال را در گــردشي يك روزه حــس كرد. جنگل هاي انبوه و آيـشاراني بي بديل در يكسو و دريايي آوازه خوان، سمفوني حياتي را اجرا مي كنند كه هر مسافر را در عطر بهارنارنج خود سرمست مي كند و طراوت زندگي را در بارش نرم خود منتشر مي نمايد.
در اين گستردگي، شرق مازندران با تنوع تاريخي و زيستي خود از جايگاه ويژه اي برخوردار است. همسايگي با كوير در استان سمنان و همجواري با چشم انداز دشت استان گلستان علاوه بر قرابت فرهنگي و اقتصادي، مركز زيستي يكي از تالابهاي مطرح در جهان است. تالاب ميانكاله كه در فصولي از سال مهمانپذير پرندگان مهاجر بخشي از جهان شده است و دريايي كه مرواريد سياه خاويار را در دل خويش به بار مي نشاند. ذخيره گاه زيست كره ميانكاله به عنوان يكي از مهمترين مخازن نگهداري و حفظ ژن هاي فلوروفن در بيوسفر از اهميت جهاني انحصاري برخوردار است و متاسفانه ناله ي احتضار آن را در تغيير كاربري و دست اندازي هاي كودكانه و آلودگي هاي شديد زيست محيطي، مي شنويم.
در حوزه ي تاريخ و ميراث فرهنگي برباد رفته نظير دروازه تميشه و جر كلباد و كاخهاي متعدد صفوي و آتشكده ي كوسان درمي گذريم و به نشانه هاي موجود از نياكان خود، كه مي تواند هر گردشگري را در خود جاي دهد مي پردازيم.
از غار هوتو و كمربند كه نشانه ي حضور انسان متفكر دوره نئاندرتال در بهشهر تا بناهاي متعدد دوره ي صفوي نظير پارك ملت، كاخ چشمه عمارت، مجموعه ي عباس آباد، كاخ صفي آباد تا بقعه ميركمال الدين و جمال الدين، بقعه ي سفيدجاه(سفيدچاه)، قلعه پلنگان و خانه هاي شهرياري در يانه سر و هزارجريبي در سرخ گريه از منطقه ي وسيع هزارجريب و عمارت هاي سيامي در گرجي محله و حسينيه هاي فرحي و شيخ علي زاده در رستمكلا، از ويژگي هاي برجسته معماري در قرون مختلف مي باشد كه مي تواند هر گردشگري را با عظمت و مهارت استادكاران گمنام منطقه آشنا سازد.
اماكن ديني و امام زاده ها به عنوان نقاطي كه زائران را به خود جلب مي نمايد و حلقه ي ارتباطي ميان خلق و خالق مي شوند، در اين ناحيه كم نيست. امام زاده عبدالله روستاي اطرب، امامزاده پنج تن، امامزاده يحيي، امامزاده ابراهيم، امام زاده قاسم، امامزاده سبحان در منطقه ي نكا، امامزاده يوسف، امامزاده احمد، امامزاده شاه رضا، امامزاده آقاسيدرضا، شاهزاده علي اصغر، شاهزاده حسين، بي بي زينب، امامزاده عبدالله، امامزاده فضل و فاضل، امامزاده منصور و ابراهيم و رحمان و امام زاده شيخ نور، مويد حضور فرزندان ائمه اطهار و بزرگان حكومت زيديه و مرعشي در اين ناحيه هستند.
از نگاه مواهب طبيعي و اكوتوريسم علاوه بر نشانه هاي موجود در اماكن تاريخي و دريا، بايد از آبشارها و چشمه سارهاي فراواني ياد كرد كه از لابلاي سنگ ها و ارتفاعات طبيعي منطقه جاري مي شوند و زندگي را طراوت مي بخشند. آبشارهاي زنگت، سنگ نو، اسپه او و چشمه هاي آب معدني قرمرض، كوسان، پاسند، جزي و دهها چشمه ي زلالي كه در جاي جاي منطقه رويش مي كنند و هر تازه واردي را به زلالي طبيعت ميهمان مي كنند.
مناطق جلب گردشگر در اين منطقه ي وسيع كم نيست و تنها نام بردن از آن فرصتي جانانه مي خواهد تا اسامي رودها، غارها، تپه هاي باستاني و جنگل ها، حيوانات خاص منطقه و گونه هاي مختلف گياهان دارويي منطقه را بازگو كنيم.
از صنايع دستي منطقه علاوه بر ابزار آلات چوبي مي توان از جاجيم ويژه منطقه در روستاي متكازين و نمد كوا و كرچال زنان گمنامي ياد كرد كه با بافت گليمچه، سفره، رختخواب پيچ، چادرشب، لنگ، پادري، خورجين و پارچه هاي پشمي، صنايع دستي اين سرزمين را پاس مي دارند و در صورت عدم حمايت از اين صنعتگران بي ادعا، هنر بومي منطقه به مرگي ابدي فرو مي روند.
اين همه تنها نشانه هايي از موجوديت و هويت سرزمين ماست كه مي تواند هر گردشگري را به خود دعوت نمايد و در كنار مواهب طبيعي، دست افزارهاي بشري خود را يادگار خانه هاي مردماني در هر گوشه ي جهان نمايد.
فارغ از اماكن دور از دسترس و ويژه اي كه مسافران و گردشگران حرفه اي را به شوق ديدار از جاذبه هاي مختلف و خاص در منطقه، به سوي خود مي خواند، استان مازندران مسير عبور گاه اجباري مسافران و گردشگراني ست كه به شوق زيارت امام هشتم و گاه جهت استفاده از دريا، ميهمان سرزمين ما مي شوند و در سايه سار درختي و كنار چشمه ساري، با طبيعت پيوندي يگانه برقرار مي نمايند.
نقش تبليغات و معرفي جاذبه هاي موجود و ايجاد شرايط اقامتي در جلب و جذب گردشگر، بر هيچ كس پوشيده نيست و بايد علاوه بر تلاشهاي قابل تقدير انجام شده، در جهت ايجاد تسهيلات ضروري اقدامي جدي نمود.
در همين راستا مواردي از موانع موجود در گردشگري منطقه ي شرق مازندران را با كلياتي قابل تجزيه و فارغ از بررسي موشكافانه برمي شماريم.
- راه به عنوان اولين و بديهي ترين مسير رسيدن به مقصد، متاسفانه از استانداردهاي لازم برخوردار نبوده و عرض كم جاده، رانش زمين در بخش كوهستاني، نبود علائم راهنمايي در برخي از مسيرها عاملي جهت ايجاد تصادف و وحشت خواهد بود و گردشگر هرگز نخواهد توانست با تكيه بر احتمالات به مناطق ناآشنا سفر نمايد. رشد گردشگري در جهان همراه با توسعه ي شبكه حمل و نقل بوده و بدون آن رشد نخواهد كرد.
- نبود مراكز مستمر اطلاع رساني و آگاهي بخشي از امكانات موجود در اماكن تاريخي- طبيعي، گردشگر را از حضور در اين اماكن منصرف خواهد نمود.
- فاصله ي زياد شهرها و دريا با توجه به كمبود شديد ساحل و مسدود بودن منطقه ميانكاله و حضور نيروگاه و بندر اميرآباد در بخش ساحلي، از حضور گردشگران به دريا كاسته است و قابل قياس با بخش غربي مازندران نيست. براساس گزارشي سازمان حفاظت محيط زيست از ١٧ نقطه‌ي دريا نمونه برداري كرده است كه متاسفانه هيچ يك از اين نقاط قابل شنا كردن نبوده است. تخليه ي پس آبهاي صنعتي به رودخانه ها و آلودگي محيط زيست علاوه بر مرگ و مير ماهيان موجب گريز گردشگر از منطقه نيز خواهد شد.
- گردشگران در مناطق معروف و مطرح منطقه به علت نبود اطلاع رساني از پيشينه و تاريخ مكان حضور خـود بي بـهره بوده و تنها بازديد كننده اي عادي محسوب مي شوند. بديهي ست كه معرفي امـاكن خاص مي تواند، پيشينه و عظمت آن را در جلب و جذب گردشگر دوچندان نمايد و با توضيح تخصصي و مدون مي توان از گزارشات غيركارشناسانه و گاه متناقض جلوگيري كرد.
- نبود مديريت هاي مداوم در برخي از مناطق تاريخي- طبيعي و عدم نظارت مستقيم موجب آسيب رساني جدي به آثار تاريخي و امكانات موجود خواهد شد.
- عدم برنامه ريزي و كمبود امكانات اوليه، برخوردهاي سليقه اي، كمبود متخصصين واجد شرايط و يكسويه نگري در مديريت اماكن تاريخي- طبيعي منطقه نه تنها موجب جلب گردشگر نخواهد شد بلكه علاوه بر نبود امكانات در قياس با اماكن همجوار جديدالتاسيس، موجب گريز گردشگر و تقويت تجمع در نقطه ي ديگر مي گردد و سرمايه هاي معنوي و مادي را از دست خواهد داد.
- فراواني كشفيات باستان شناسي و اسناد تاريخي و هنرهاي دستي و سنتي مهمترين بهانه براي داشتن نمايشگاهي دائمي و موزه اي منطقه اي محسوب مي شود. شرق مازندران توان آن را دارد تا تنها با تكيه بر آثار كهن خود، بي نياز از ديگر مناطق، موزه اي سرشار از دست افزارهاي بشري سرزمين خود را داشته باشد. نبود موزه، خلايي فرهنگي و تاريخي در شناخت سرزمين ماست.
- با سرانجام يافتن كيفي مسائل مبتلابه گردشگري مي توان به دغدغه ي بزرگ جامعه ي ما –مشكل بيكاري- رسيدگي كرد. مطابق استانداردهاي جهاني، ورود هر 6 گردشگر خارجي، يك شغل ايجاد مي كند و در كنار هر شغل مستقيم، 1/2 درصد شغل غيرمستقيم نيز ايجاد مي شود. پيش بيني مي شود كه تا سال 2010 ميلادي، گردشگري موجب اشتغال 43 درصد از جمعيت جهان شود و اميدواريم ما هم سهمي در اين فرايند پردغدغه داشته باشيم.
- استان مازندران مي تواند با معرفي متخصصانه ي اماكن تاريخي-طبيعي و ايجاد بستر مناسب براي حضور گردشگر، با استانهاي اصفهان و فارس به رقابت برخيزد و يك گردشگر حرفه اي بايد بداند بخشي از هويت صفويان در شرق مازندران خانه دارد.
- حضور بخشي از آثار طبيعي، تاريخي و ديني در شهرها، ضرورت برنامه ريزي شهري را ايجاب مي كند. گردشگر مشتاق مي خواهد در اين ديدار با محيطي پاك، غيرآلوده و جذاب مواجه شود. با آنكه در بروشورهاي چاپ شده جهت جلب گردشگر با اسامي اماكن فرواني روبرو هستيم، متاسفانه شهرداري ها شرايط حضـور را آسان ننموده و متاسفانه گردشگر حتي داخلي با زباله ها، حيوانات جونده، خيابان هاي پر چاله، پياده روهاي خاك آلوده و نامتجانس و بازارهايي غيربهداشتي و غيرجذاب، نمي تواند خود را به اقامتي در حداقل زمان راضي نمايد.
- حمايت از بخش خصوصي و ايجاد تسهيلات و نگرش استعداد بومي در ايجاد بافت هاي سنتي و عرضه ي صنايع بومي در ساخت و ساز بخش ديگري ازنياز منطقه محسوب مي شود و استفاده از پتانسيل موجود و حمايت از تشكل هاي مختلف غيردولتي مي تواند بخش عظيمي از نيروي جوان و كارآمد را به ميدان اشتغال وارد نمايد.
اميد داريم تا با سرانجام يافتن نياز منطقه و تحقق آن از مرحله ي تئوري به عمل، شهري سالم و شايسته، منطقه اي پرطراوت و استاني مهمان پذير داشته باشيم تا ايران كهنسال ما بتواند جهان را بر سفره ي انديشه، فرهنگ، تاريخ و تمدن خود بنشاند و آن را از سرچشمه هاي زلال خود بنوشاند.
انجمن دوستداران ميراث فرهنگي هوتو به عنوان يكي از تشكل هاي غيردولتي مي تواند در عرصه ي فرهنگ، تاريخ و تمدن منطقه راهنمايي و تدارك اين اتفاق فرخنده را برعهده گيرد و راهنماي گردشگران داخلي و خارجي، محققان و پژوهشگران و همدل مهرباني هاي شما باشد.